KÁSO ÑEMOMBE'U: IRUNDY KUIMBA'E REMBIASAKUE

KÁSO ÑEMOMBE'U: IRUNDY KUIMBA’E REMBIASAKUE

Ohai: David Galeano Olivera

Ramona herava’ekue peteĩ kuñataĩ iporãitereirasa ha imaranga­túva oikóva isymi ndive, amoite Ka’asapápe, itapỹimíme. Ramona ndaje ndoikuaajepéi itúvape, omanojepégui ha’e
heñói mboyve. Isý­mante omongakuaa, omongaru, ombyao ha
ohekombo’ékuri Ramo­na-pe. Kuña katupyry jekoraka’e isy, Francisca herava’ekue
upe kuñakarai marangatuete. Okára rupi niko jaikuaaháicha mombyry­mbyry hamba’e
oiko ojuehegui ñande rapichakuéra, arateĩme mante ojojuhupa Tupãópe.

Irundy kuimba’e: Antonio. Melanio, Inocencio ha Vicente, oiko hikuái “Estancia Takuruty”-pe; yvy guasuete henyhẽva temitỹ ha mymbaetaitágui. Umi irundy kuimba’e oñangareko upe “Estancia Takurutý”-re; ha
py’ỹinte
ohechávo hikuái Ramona-pe hesahojoa hese. Áġakatu, ijapyteguikuéra, Antonio
ra’e upe hova’atãvéva.

Peteĩ jey, Ña Francisca pore’ỹme, ohókuri Ramona rendápe ha he’íkuri chupe: “Nde, Ramona... oime niko aguereko peteĩ jopói neporãmbajepéva ndéve ġuarã. Jahána sapy’aite “Takurutý”-pe tame’ẽ ndéve”.

“Ko’áġa ndaikatúi Antonio. Ndaipóriniko che sy”, ombohováikuri mitãkuña porãite asy. “Jahákatuna, sapy’aitemínte niko”, he’ijeýkuri mitãkaria’y rova’atã.

Upéicha ndaje ogueraharaka’e hendive Ramona-pe.

Oguahẽvo “Estancia Takurutý”-pe oha’ãrõma chupekuéra umi mbohapy kuimba’e opytava’ekue. Nimbora’e ha’ekuéra oġuahẽkuri peteĩ ñe’ẽme omoñuhã haġua Ramona-pe. Oga guasuetégui namo­mbyrýi peteĩ tapỹi nandimi. Ohopa
hikuái upépe, ha orairõ Ramona­pe. Ojopyru hese irundyvéva. Omohasẽ,
ombohuguypa ha upéi katu ojuka hikuái ani haġua mavave oikuaa mba’eve. Ha
añetehápe, mavave ndoikuaajepéi upe mba’e vaiete.

Ña Francisca ndojuhuvéikuri imembykuñáme. Heta jeko oheka ha ohekauka, peichavérõ jepe mba’evete ndoikuaavéi imemby kuña­taĩgui.

Peteĩ ára ndaje oġuahẽsapy’a “Estancia Takurutý”-pe peteĩ mitãkaria’y ha he’ijekoraka’e umi irundy kuimba’épe: “Chemboúniko “Estancia” jára amba’apo haġua ko’ápe penendive”, ha upéi ombojoa­py: “Cheréra
Ramón”.

“Oĩporãite”, he’ijoa hikuái; áġakatu, mba’evete nomombe’úikuri mitãkaria’ýpe.

Irundy jasy rire, peteĩ pyhare hayvivevévape. Antonio ha Melanio oguapýhina ogaguýpe, okay’u ha oñomongeta. Upeichaháguinte oġuahẽ hendapekuéra Ramón ha he’índaje: “Antonio, amoite niko oime peteĩ kuñataĩ oñe’ẽséva nendive. Oipotániko rehomi hendápe
sapy’aite”. He’i’ỹre
mba’eve, Antonio opu’ã ha oho Ramón rapykuéri. Oġuahẽvo tapỹi nandimi renondépe
ohecha ikupégui upe mitãkuñáme.

“Péva piko ha’e”, he’ikuévo ojere oporanduhaġuáicha Ramón-pe, ha’e... ndojuhuvéindaje chupe. Upémarõ, Antonio oñembojave ha he’íjekoraka’e: “Mba’éiko reikotevẽmi mitãkuña”. Ohechávo mávapa upe kuñataĩ,
Antonio ho’a ha omanókuri. Ramona amyrỹi jeko upe mitãkuña ohenoiukáva’ekue
Antonio-pe.

Upe pyhare guive Melanio, Inocencio ha Vicente ndohechavéi avei Ramón-pe, mitãkaria’ymi ouva’ekue omba’apohaġuáicha hendivekué­ra.

Peteĩ jasy ohasa rire, omano avei Inocencio. Hetekue ndaje ojuhu hikuái Melanio ha Vicente peteĩ tapepo’i yképe. Mokõivemíntema hemby.

Py’ỹinte ndaje Melanio ohechámiva’erã iképe umi iñirũngue omanova’ekue. “Emombe’u, emombe’u” jeko he’ímiva’erã mokõivéva Melanio-pe. Upéi, peteĩ ko’ẽ, opáy ha opu’ã Melanio, ha vokóike oho, jepiverõguáicha,
omombáyvo iñirũ Vicente-pe. Heta ndaje omomýi chupe ha nopu’ãi. Upéi
opokoporãvo hese, ojuhu hete ro’ysãmbamaha. Omanómbora’e oke aja.

Melanio-ntema hemby. Ha’e ohohápente ohecha Antonio, Inocencio ha Vicente-pe. “Emomhe’u, emombe’u”, he’ijoa chupe. Ndaikatuvéije­ko oke, ha itarovapotaite jave ndaje oúkuri Paraguaýpe omombe’u “Es­tancia
Takuruty” járape mba’e vaiete ojapova’ekue iñirũnguéra ndive.

Uperiréje oñemboúraka’e Melanio ndive irundy tahachi. Ha’ekuéra ojo’o upe tapỹi nandimi yképe, ha pya’evoi ojuhu Ramona rete ka­nguemimi. Ombyatypa, ombohyru ha ogueraha isy, ña Francisca-pe.

Melanio ojeraha ka’irãime ha upépe, peteĩ ára, iko’ẽ omano.