8 DE AGOSTO: NACIMIENTO DE EMILIANO R. FERNÁNDEZ Y FIESTA EN GUARAMBARE

Publicado en por Guarani

ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI
Agosto, Mes del Idioma Guarani 2010
Maitei horyvéva opavavépe
David Galeano Olivera


8 DE AGOSTO: NACIMIENTO DE EMILIANO R. FERNÁNDEZ Y FIESTA EN GUARAMBARE

 

EMILIANO R. FERNÁNDEZ

Ohai: David Galeano Olivera

 

Emiliano Rivarola Fernández heñoi'akue Yvysunu, Guarambarépe, ára 8 jasypoapy 1894-pe. Itúva herava'ekue Silvestre Fernández ha isýkatu Bernarda Rivarola. Oñemoarandu’ypýkuri mitâmbo'ehao (escuela) Ysatyguápe. Ary 1914 guive ohai iñe'êpoty. Upéi oho oñorairôvo ñane retâ rayhupápe Chako ñorairôme. Upepeguare, ha’e oñorairôramoguare Nanawa-pe, ohaíkuri iñe’êpoty ruvicha ñorairô rehegua, hérava “13 Tujuti”. Cháko ñorarirô aja, ary 1934-pe, omendákuri María Belén Lugo-re, Ka'akupe tupâópe.



 

Ñorairô guasu opa rire omoirû ha omba’apókuri Rafael Franco rehehápe, kóva ojupí haĝua ñane retâ ruvichárô; ha upe mba’e ojehúvo, Emiliano ohaíkuri hembiapo hérava “Catecismo patriótico”.

Heta ára oikojepékuri Ysaty, Táva Paraguaýpe; ha upéicha avei oikojepékuri Sapukáipe. Hapykuere ojekuaa avei Pedro Juan Caballero, Concepción, San Pedro, Puerto Casado, Puerto Pinasco ha Rancho Carambola (Brasil)-pe. Ha’éniko puraheihára ha ñe’êpapára ha avei omba’apojepe ka’atýpe ha ka’aguay ñangarekoháramo.  

1948-pe ojejapiva'ekue oîjavérô ñemuha "Caracolito"-pe, Loma Kavara, Paraguaýpe. Upépe oñemopu'â upe rire "Stella Maris" tupâo. Emiliano omanókuri ára 15 jasyporundy 1949-me

Iporâ avei jaikuaa ha’e omba’apohague Semanario Guaraníme oisâmbyhyva’ekue karai Facundo Recalde. Hekovépe onohêkuri ára resáre peteî hembiapokue hérava “Ka’aguy Jarýi”, omyasâihaguépe umi iñe’êpoty poravopyréva. .

Hetaiterei ñe’êpoty ohaijepékuri. Oî he’íva ohaihague 2.000 ñe’êpoty sa’ivejavérô ha hetavérô katu 3.000 ñe’êpoty, ha umíva apytépe heta oî ojapova’ekue imborayhujaramimíme. Péicha omoñe’ê María Belén Lugo (hembireko), Eloisa Osorio, Leandra Paredes, Zulmita León, Otilia Riquelme, Mercedes Rojas, Marciana de la Vega, Catalina Vallejos ha Dominga Jara-pe, hetave apytépe. Iñe’êpoty paha ohaíkuri omomorâvo Facunda Velázquez-pe ha’eva’ekue herekuára ha’e omano mboyvemíramoguare.

Emiliano niko ñe’êpapára ojehecharamóveva ñane retâme. Ohenduséva hembiapokue akóinte ojerureva’erâ peteî Emiliano-re.

Ohai: "Adios trigueña resa yvoty", "Ahakuetévo", "Aháma che chína (che la reina)", "Alborada (en tu ventana)", "a mi florcita del Paraguay", "Causa neñaña", "Asunción del Paraguay", "Arribeño purahéi", “Clavel poty pytâite", "Ko'ápe che avy'ave", "Concepción jerére", Che lucero ñemimby", "Chepochýma nendive", "Despierta mi Angelina", "En tu venta", "Guavira poty", "La cautiva", "La útlima letra", "Nde juru mbyte", "Noches del Paraguay", "Ñesûháme", "Oda pasional", "Primavera", "Pyhare amangýpe", "Retenpe pyhare", "Rojas Silva rekávo", "Salud che paraje-kue", "Siete notas musicales", "13 Tujutî", "Yvapovô poty", ha heta ambue ñe'êpoty. 

 

 

GUAVIRA POTY

I

Che mbarakami asyete ndepúva

reikuaapaitéva che mba’embyasy

aropurahéita ku ahayhuetéva

mombyry opytáva guavira poty.

II
Timbo jero'a tape ári oîva

upépe vaicha osê oñembo'y

che kamba porâ ijao hûmiva

ryakuâ porâite guavira poty.

III
Caballero pueblo chepepomopêva

ikatuve'ỹva ndehegui aveve

mitâ tyre'ỹicha chembo-padecé-va

ahechave'ỹre ku Zavala-kue.

IV
Ko'ýte ko'ýte rohechaga’úva

almeno ko'áĝa oikéma ro'y

eju che kamba chembokerairûva

ani neñaña guavira poty.

V

Aníke ere mombyry aimére

ha'e ya ohoitéma ndouvéi haĝua

ani re-pena ko yvy apére

ndaipóri kuña nderekoviarâ.

VI
Che mbarakami asyete ndepúva

emokâna chéve ko che resay

topi chehegui mba'asy añandúva

ahechaga'úgui guavira poty.

 

Rehendusérô GUAVIRA POTY, Emiliano-re, opurahéiva Juan Carlos Oviedo ha Los Hnos. Acuña, ehesakutu ko’àpe: http://www.youtube.com/watch?v=j4qh3Z5rQrE&feature=related

 
 


ROJAS SILVA REKÁVO

 I 
 Jaku´éke Paraguáy oĝuahêmako la hora 
 jahamívo jaheka Rojas Silva retekue 
 ña-vengá-ne katuete umi cobarde ojapóva 
 anichéne opuka guaikuru ñande rehe 
 II 
 Taheja che ru che sy, taheja opa ahejáva 
 ko la patria rayhupápe tamano jepe chave 
 kóicha oîramo en peligro seriamente amenazada 
 aipota voi che renói a-servi haĝua ichupe 
 III 
 Naiporâi esta amenaza sapukái en la frontera 
 umi cobarde asesino guaikurúpe heropy 
 jaipyso katu en el Chaco tricolor ñane bandera 
 ha iguýpe jaje´ói umi intruso ñamyendy 
 IV 
 Jajapi Sorpresa lado Rojas Silva upépe oiméne 
 ñane hermano infortunado ojejukáva reiete 
 i-vengá-voko jaháta ñaĝuahêne ñaĝuahêne 
 ha jarúne ave ko’ápe más que sea ikanguekue 
 V 
 Paraguáy rehe ojapo umi indigno ojapóva 
 Ohechava’erâ avei i-castigo umi ava 
 ñaĝuahêne aipo La Paz-pe tosoro la osoróva 
 jahapýne umi salvaje: Rojas Silva ña-venga 
 VI 
 Aretéma umi pombéro ñande ape rehe oikóva 
 ñanda´o cada ko’ê ñane pichâi manterei 
 ha ko’áĝa ombojo’a con el crimen ojapóva 
 ñane hermano o-asesina ñande yvýpe katui 
 VII 
 Ha pa péicharô ñande ñane tîndýtante jaikóvo 
 Ñaimo’â jareko´ỹva suficiente koras’ô 
 Ma’erâpa mbokaita jaipotarei aipórô 
 Ñaimo’â katu mitâ cháke kukúpente jaiko 
 VIII 
 Tekotevêma ñañemoî jaikuaáva el patriotismo 
 ñambopyahu jey haĝu ku picada yma guare 
 ikatu ñaimemimi heredado el heroísmo 
 anichéne ñamotî ku Guarani ñande ypykue 
 IX 
 Ipochýne umi tuja López-kue opytareírô 
 amoité Sorpresa ñúme tuguy oñehêva’ekue 
 iporânte jaje´ói ha pya´evoi ikatúrô 
 jajuhúne gueteri Rojas Silva ruguykue 
 X 
 Orerenói katu para este sacrificio 
 ore jyva naikangýi si la patria oikotevê 
 oimeháicha paraguayo ro-jura a su servicio 
 como nieto de los López romanóvo hendive. 

 

Rehendusérô ROJAS SILVA REKÓVA, Emiliano-re, opurahéiva Anibal Lovera, ehesakutu ko’àpe: http://www.youtube.com/watch?v=3pHc5Nx4BXY

 

 

13 TUJUTÏ 

I

Número trece che regimiento 

Tamoñarómente ojekuaa

Fortín Nanawa che campamento

La muralla viva oje’eha

II

Na tahupimi mano a la viséra

Ha tambojoja che mbarakami

Amongaraívo Nanawa trinchera

Taropurahéi 13 Tujutï

III

Aropurahéita regimiento trece

Nanawa de gloria jeroviahaite

Ha ityvyrami regimiento siete

La muralla viva mopu’ähare

IV

Ro’atamahágui tesaraietépe

Peteï ko’ëme roñeñanduka

Roheja hagua ore ra’yrépe

Pedestal de gloria oma’ë hagua

V

Oreave avei paraguayetéva

Soldado ja’érö urunde’ymi

Ndaha’éivante rojalavaséva

Noroikotevëi ñererochichï

VI

Mi comando Irra hendive Brizuela

Moköivevoi aña mbaraka

Ha el león chaqueño ijykerekuéra

Mayor Caballero ore ruvicha

VII

Cachorro de tigre suele ser ovéro

Mácho ra’yre machíto jey

Oime kuatiápe 20 de enero

Peneñongatu peë mbohapy

VIII

Oimeveva’eräku ore raperäme

Ore ra’äröva laurelty pyahu

Ojupi hagua umíva ru’äme

Regimiento trece oñekuämbopu

IX

Modelo ore pópe Tujutï ore réra

Mitä’i pyatä lampinokuete

Guyra ha yvytu oñesüpehëva

Ore rovasávo ohasa jave

X

Oikove pukúva mante ogueroviáne

Regimiento trece rapykuereta

Ha létra de óropema ojeguáne

Historia pyahu ko’ëramogua

XI

Reínte Bolivia heko ensuguýva

Ndohechamo’äi y Paraguay

Oï haperäme ipopía rasýva

Trece Tujutï kavichu pochy

XII

Kundt-ko oimo’änte yvypyro

Ojuhúta ápe pire pererï

Ha ojepo joka gríngo tuja výro

Nanawa rokëme ojoso itï

XIII

Oguahë jave 20 de enero

Iko’ëha ára vierne rovasy

Ohua’ïva’ekue a sangre y fuego

Oikepávo ápe ña Boli memby

XIV

Ko’ëtï guive ore retén dos-pe

Kundt rembijokuái ndikatúi oike

Osëgui hapére Rodolfito López

Mboka’i ratápe ohovapete

XV

Umi 105 ipo apenóva

Mbohapy hendáguio ihu’u tata

Hechapyrämi tatatï ojapóva

Ñu ha ka’aguy osununumba

XVI

Ñahenduröhína guyryry oikóva

Ndaja’eivoi jaikovetaha

Ndaipóri rupi ipy’a opopóva

Tape ndojuhúiva tembiguái ava

XVII

Ipyahë cañón ndosovéi metralla

Jáma mboka’i ha yvate avión

Ha ni upevérö ndoku’éi muralla

Omoïva’ekue Quinta División

XVIII

Ñane tïko’ö oúvo yvytúre

Cañón ha mboka ratatï nengue

Ha ojo’a ári jahecha pe ñúre

Inevujoa Boli re’öngue

XIX

Ava’i akängue ko’ápe ha pépe

Akäverakuéra omosarambi

A lo chirkaty machéte häimbépe

Ikokuepeguáicha lo mitä okopi

XX

Péichane voi aipo añaretäme

La mba’epochy ifunción jave

Ohecha, ohendúvamante ogueroviáne

Nanawa de gloria fárra karape

XXI

Otro pitopu Nanawa de gloria

Héra opytáma mandu’arämi

Oscribí chupe ipyahúva historia

Tamoñarökuéra Trece Tujutï

XXII

Tuguyeta apytépe ou la victoria

Regimiento trece-pe opukavymi

Ága ikatúma he’i la historia

Ndopamo’äiha raza Guarani

XXIII

Na taje’encuadrá mano a la viséra

Ha tamondoho che puraheimi

Amongaraíma Nanawa trinchéra

Ha che Regimiento Trece Tujutï

XXIV

Fortín Nanawa che campamento

La heroica Quinta che División

Número Trece che Regimiento

Ha solito el uno che Batallón. 

 

Rehendusérô 13 TUJUTI, Emiliano-re, opurahéiva Juan Carlos Oviedo ha los Hnos. Acuña, ehesakutu ko’àpe: http://www.youtube.com/watch?v=fDTLC7dSMQQ&feature=related

 

 

ASUNCIÓN DEL PARAGUAY

I

Ndaikuaái ojehúva chéve cheko’ënte sapy’a

Che ygue yguerei rasaitéma ndavy’ái...

Ama’ë y Paraguaýre che resa angáko ikä

Ajuségui rohecha, Asunción del Paraguay.

II

Ymaitéma ku guyráicha aikove iñapytïmby

Iñañáva tekove che pepo anga oikytï

Noguahëiva che rendápe peteï ára tory

Chepejúva’erä po’ápe chereru rohechami

III

Ága péina Ñandejára “iporämante” he’i

Ha peteï guyra’imi cherendápema ojokuái

Cherupívo ipepo ári chereru rohechami

Amano mboyve jaíre, Asunción del Paraguay

IV

Nendivéma cheko’ëvo che pytu arumijey

Chepeju yvytu ambue noguahëivami amoite

Omymýi che py’apy, oikovéma che ruguy

Oje’omive ichugui tukumbo rapykuere

V

Aheja che rembiayhu jepevéramo ambyasy

Añandúva chejopy tekorasy chembokuerái

Aheja avei che symíme tapere ha pore’ÿ

Ajuségui nderechávo, Asunción del Paraguay

VI

Cherasy techaga’úgui iñypytü che rekove

Ha amoite javorái guýpe nahi’äi chéve amano

Ha aru che korasöme ojehýiva ku pere

Ha kyvömante ikatúne yvotýpe aipohäno

VII

Rehendúva apurahéirö rehendúva che ñe’ë

Rehendúva chepy’ambúrö che rova nderehechái

Kóina upévare aru mbykymi ajapova’ekue

Purahéi ndéve guarä, Asunción del Paraguay

VIII

Ahetüma ku jazmín ahetü ave reseda

Hyakuävu Paraguay ko yvága ja’eha

Ahetüma ku cedrón che py’a rupirupi

Iporä ndaijojahái Juan de Ayolas tapÿimi

IX

Tomimbi mbyja ko’ë tahyapu Laurel rakä

Toveve pindo rogue leömi tosapukái

Ñande sy topukavy tomboveve iñakähoja

Imembýpe tohovasa, Asunción del Paraguay.


 

TRADICIONAL ENCUENTRO CON EMILIANO
8 DE AGOSTO DE 2010
PARAGUAY Y EL MUNDO CANTAN EN GUARAMBARE

Los ex – fundadores y coordinadores del Festival del Takuare’e de Guarambare desde 1977 al 2008, la Comisión Organizadora en su totalidad desde el 2009, trabajamos con los mismos principios y la misma programación de Agosto a Noviembre, con la denominación de “Sociedad Cultural Takuare’ẽ” y los Festivales: Paraguay y el Mundo cantan en Guarambare

Para ello, contamos con el apoyo de la Municipalidad de Guarambaré, el Colegio Parroquial Natividad de María y los mismos Colaboradores de siempre, muchos de ellos anónimos

 

PROGRAMACIÓN 2010

8 de Agosto – 9:30 horas: Tradicional Encuentro con Emiliano, frente al monumento al poeta en Yvysunu, Guarambare.

7 de Setiembre – 12:00 horas: Concurso de Galopa: en adhesión a los festejos patronales.

De agosto a octubre: Festivales competitivos Nacional e Internacional.

Jornadas Centrales – 13 – 14 – 20 de noviembre – Local: Colegio Parroquial Natividad de María y Plaza Emiliano R. Fernández (de la Iglesia)

 

Tradicional Encuentro con Emiliano

Descubrimiento de un busto al Cacigue Guarambare, Caravana folklórica desde Ruta 1 con la imagen de la Virgen de Ka’akupe, Gran festival, comidas típicas, asado a la estaca, exposición de libros, CD y artesanías. Descubrimiento de arbolitos que cada año es plantado en memoria de los artistas nacionales fallecidos, coordinado por Reina Cáceres. Este año sumándonos nuevamente al trabajo de Humberto Rubín «A todo pulmón» y gracias al Ing. Alfredo Salinas que ha donado 50 plantitas

ACTUARÁN : Orquesta estable, dirección Juan Ramón González – Ballet Takuare’ê Poty – Elenco Kyre’ỹ – Ballet Municipal de Guarambare – Juan Carlos Oviedo y los Hermanos Acuña – Lucho Villalba – Alberto Ginés – Rubén Ozuna – Sonidos de la tierra Guarambare – Los Basaldúa y Grupo Cantares – Velada a lo yma recordando a José Ka’i – Kemil Yambay y Los Alfonsinos – Jony Walker y Conjunto, Grupo Amistad, y valores jóvenes : Sixto y Juanjo Corvalán – Teresita Sosa – Jonh Willians y Willians Pérez (en memoria de Ever Soto) – César D’Apollo – Enmanuel Núñez, Rosser Díaz, Miguel Narváez y otras delegaciones varias de ciudades hermanas.José Ingenieros

 

COSTO DE LA ENTRADA. Gs. 10 mil –Niños gratis

 

Publicidad
Para estar informado de los últimos artículos, suscríbase:
Comentar este post